Wprowadzenie do terapii poznawczo – behawioralnej (TPB):
W terapii poznawczo – behawioralnej wyróżniamy ścisły związek pomiędzy myślami, emocjami i zachowaniem. To emocje i myśli w znacznej mierze kierują naszym zachowaniem.
Wiążemy więc myśli (Co myślę, jakie mam wyobrażenia w danej chwili?) z emocjami (co czuję?), reakcjami fizjologicznymi (jak reaguje moje ciało?) i zachowaniem. Na codzień nie zastanawiamy się nad powyższymi, można powiedzieć, że funkcjonujemy na "automatycznym pilocie". Sytuacje kryzysowe są zazwyczaj tymi momentami, gdzie "czujemy" nasze trudności niezwykle intensywnie - i to one są okazją do zmiany, np. w toku terapii.
Ważne są nie tyle same sytuacje, a to, jak je rozumiemy i interpretujemy. Ta sama sytuacja może więc dla każdej osoby wiązać się z innymi przeżyciami, prowadzić do zgoła odmiennego radzenia sobie.
Przykładowo pierwszy dzień w nowej szkole u dwóch osób może przebiegać w zupełnie inny sposób:
Nastolatek nr 1, mający myśli "Nikt mnie nie polubi, nie uda mi się nikogo poznać" zareaguje emocjami lęku i zwątpienia,
nastolatek nr 2 natomiast, który będzie miał w głowie wyobrażenie siebie jako osoby lubianej powiązanej z myślą "poznam wiele fajnych osób!" zareaguje entuzjazmem, radością, a być może i również niewielkim lękiem (co tłumaczyć może nowym miejscem, wymaganiami i jednak nieprzewidywalnością świata).
Każdy z nas czerpie swoje myśli z doświadczeń życiowych. I tak osoba, która była ofiarą przemocy w szkole może obawiać się kontaktu z rówieśnikami – unika rozmów, trzyma się z boku – jest to racjonalne, bowiem chce uniknąć przykrości, której kiedyś doświadczyła. Lęk więc jest emocją, której zadaniem jest informować o potencjalnym zagrożeniu, a myśli prowadzące do unikania kontaktów - zabezpieczać przed nim. Radzenie sobie tego typu jest funkcjonalne, jeśli mamy do czynienia faktycznym zagrożeniem, natomiast jeśli jest wyobrażone albo nadajemy sytuacji znaczenie zagrażającej - może powodować dalsze cierpienie.
Wcześniejsze doświadczenie (np. krzywda ze strony rówieśników) może prowadzić do generalizacji, np. "Inne dzieci są zagrożeniem", "powinienem unikać kontaktów by czuć się bezpiecznie".
Przyswojone, lecz nieskuteczne sposoby poradzenia sobie z problemem nazywamy błędnymi kołami. Nieświadomie podtrzymują one problem i utrzymują osobę w bezradności. Bardziej niż sprawdzenie, czy nasza myśl jest prawdziwa, czy nie (czy też znalezienie innego rozwiązania) zachowanie jest ukierunkowane na uniknięcie przykrych doświadczeń. Daje to poczucie ulgi (znika nieprzyjemna emocja), choć nie rozwiązuje problemu.
Przykładowe błędne koło unikania kontaktów, podtrzymujące trudności może wyglądać w następujący sposób:
W sytuacji kontaktu z rówieśnikami osoba mająca MYŚL "Na pewno nikt mnie nie polubi", "Jestem niewarty uwagi" może odczuwać EMOCJE lęku i zwątpienia, co może uruchamiać OBJAWY W CIELE pod postacią bólu brzucha, głowy, przyspieszać oddech czy też bicie serca, co następnie przełoży się na ZACHOWANIE - milczenie, trzymanie się z boku, spoglądanie w ziemię czy też korzystanie z telefonu. Rezultatem będzie brak nowych kontaktów, mała ilość pozytywnych doświadczeń, co tylko wzmocni przekonanie o prawdziwości założenia "nikt mnie nie polubi".
Celem terapii jest poszukiwanie innych, zdrowszych sposobów radzenia sobie, przerwanie błędnego koła. Kluczowa jest praca nad myślami i emocjami, które pojawiają się w danych sytuacjach. Terapeuta wskazuje strategie odpowiednie dla danego problemu i wspiera pacjenta w ich wykorzystaniu.
Garść faktów:
1. Terapia poznawczo – behawioralna jest ukierunkowana na osiągnięcie celu poprzez pracę nad zgłaszanym problemem
2. Terapia opiera się na problemach tu i teraz, czyli takich, które dotykają osobę w codziennym życiu
3. Sesje, czyli spotkania trwające zazwyczaj 45 – 50 minut, oparte są na współpracy terapeuty i pacjenta. Relacja ta jest partnerska
4. Terapia opiera się na pracy pacjenta w trakcie sesji (gdzie uczy się nowych umiejętności) oraz po zakończeniu spotkania - pod postacią prac domowych (by mógł te umiejętności przenieść do swojego codziennego życia)
5. Terapia oparta jest na psychoedukacji – terapeuta dostarcza wiedzy na temat struktury i technik terapii oraz natury zaburzenia, zaś pacjent uczy się we współpracy z terapeutą, jak radzić sobie z problemami
6. Ważna jest relacja terapeutyczna – terapeuta zbiera informacje zwrotne od pacjenta, dopytuje o prawidłowe zrozumienie prezentowych treści
7. Terapia ma określoną strukturę i czas trwania, zaś współpracę reguluje uzgodniony wspólnie kontrakt terapeutyczny
8. Terapeutę obowiązuje poufność w zakresie terapii, informacji rodzicom / opiekunom udziela w stopniu niezbędnym dla terapii
9. W przypadku dzieci i młodzieży do terapii często włącza się rodziców / opiekunów - w zależności od wieku o różnym poziomie zaangażowania w proces.